Có một thực tế đau lòng: khi cha mẹ phạm tội và phải trả giá, những đứa trẻ vô tội bỗng chốc trở thành nạn nhân, bắt đầu cuộc sống đầy khó khăn cả về vật chất lẫn tinh thần. Nguy cơ trượt dài vào con đường phạm pháp của các em rất lớn. Các em có vượt qua cú sốc lớn để phát triển đúng hướng, lương thiện và có ích hay không phụ thuộc rất nhiều vào sự hỗ trợ, nâng đỡ của người thân, nhà trường và xã hội.
“Cha ơi…” – tiếng gọi cha cùng tiếng khóc xé lòng của đứa trẻ vang lên trước cổng tòa án khi cùng mẹ cố chạy theo xe chở người cha vừa lĩnh án không phải cảnh hiếm gặp. Tiếng gọi ấy như cứa vào tim, ám ảnh hơn cả những lời luận tội hay những bản án nghiêm khắc vừa tuyên.
| Dù con đường hoàn lương bằng lao động chân chính không hề dễ dàng nhưng anh Trạm T. và chị Xuân H. luôn cố gắng vươn lên nhờ động lực to lớn từ các con – Ảnh: Diệu Hiền |
Trụ cột sụp đổ
Câu chuyện của gia đình anh D. – một bị cáo trong vụ án tại huyện Chợ Mới (trước đây), tỉnh An Giang năm 2024 – là một minh chứng. Vụ án với hàng chục cán bộ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về các tội danh: lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ, tham ô tài sản… với những bản án từ 10 năm, 8 năm, 4 năm tù đến án treo đã khép lại. Thế nhưng, với gia đình họ, một chương bi kịch khác mới bắt đầu.
Trước khi bị kết án 4 năm tù về tội tham ô tài sản, anh D. là trụ cột của gia đình. Vợ anh ở nhà nội trợ, 2 con (một đang học đại học, một học cấp III) chuyên tâm học hành. Cú trượt ngã của người cha đẩy gia đình vào bi kịch. Gia đình anh D. đang đầu tư một dự án. Khi anh bị bắt, dự án đóng băng. Ngân hàng siết nợ, các chủ nợ khác ráo riết tìm đến. Người vợ vốn chỉ quen việc nội trợ hoàn toàn không biết xoay xở ra sao, phải bán xe, bán nhà, bán đất để trang trải. 2 đứa trẻ bỗng chốc mất đi điểm tựa. Cú sốc tù tội của cha khiến đứa con lớn nghỉ học, rơi vào trầm cảm còn người ông thì qua đời vì quá đau buồn.
“Các chú ơi đừng bắt cha mẹ con, thả cha mẹ con ra!” – Hà Phi L. (sinh năm 2008, hiện ở trọ tại phường Bình Hưng, TPHCM) khóc thét trong một buổi trưa tháng Ba cách đây 7 năm khi thấy các chiến sĩ công an ập vào nhà bắt cha mẹ mình. Đó cũng là lời tiễn biệt xé lòng khi cả cha mẹ L. là anh Hà Trạm T. và chị Nguyễn Thị Xuân H. phải thụ án với tội danh mua bán trái phép chất ma túy.
Vốn đã khờ khạo, chậm chạp từ nhỏ, sau cú sốc, L. càng khủng hoảng tâm lý khi bị rứt lìa cùng lúc khỏi cha mẹ trong tình cảnh bẽ bàng. Dù được bà ngoại và dì cưu mang, yêu thương, em cứ thu mình trong vỏ ốc tự tạo. L. hay nằm ở góc nhà và khóc.
Bưng cơm lên lầu ăn một mình, L. ăn xong giấu tô vào tủ đến mốc meo. Không trò chuyện, không chơi đùa với cả anh và em trai, cả ngày L. chỉ nghe nhạc về mẹ. Học tới lớp Hai, em theo không nổi phải nghỉ học và dần quên mặt chữ, phép tính. Gia đình và cán bộ địa phương đến vận động em đi học tiếp nhưng không thành công. Thấy L. ngày càng sống khép kín, bà ngoại thương cháu nhưng chỉ biết khóc…
Cần sự chung tay của nhiều tổ chức, đoàn hội
Bà Nguyễn Thị Thùy Dương – Phó giám đốc Trung tâm Công tác xã hội – Giáo dục dạy nghề thiếu niên TPHCM – cho biết trung tâm đang nuôi dưỡng khoảng 70 trẻ, đa số đều có hoàn cảnh đặc biệt. Hoàn cảnh mỗi em mỗi khác nhưng khá nhiều em có cha hoặc mẹ là người vi phạm pháp luật.
Cũng theo bà Dương, tại trung tâm, có những em bị lạm dụng sức lao động bởi chính người thân (cha mẹ, ông bà) sau khi họ ra tù hoặc trong thời gian họ thụ án. Các em bị bắt đi bán vé số, đi biểu diễn xiếc lửa… Thậm chí, một số em còn bị gia đình lợi dụng vào việc buôn bán, giao nhận ma túy.
Đáng buồn hơn, đa số các em không được đến trường, không được học hành đầy đủ, không có giấy tờ tùy thân. Về mặt thể chất, một số em bị suy dinh dưỡng do thiếu sự quan tâm, một số khác lại bị béo phì do thả lỏng quá mức. Sự phát triển về trí tuệ và thể chất của các em đều không tốt. Đặc biệt, các em bị ảnh hưởng tâm lý rất nhiều từ gia đình và người lớn.
“Những sang chấn tâm lý khiến các em sợ sệt. Có em từ nhỏ đã bị cho uống thuốc ngủ khi đi ăn xin nên lớn lên não bộ bị ảnh hưởng. Các em đều có vấn đề tâm lý rất nặng nề. Vì vậy, chúng tôi đặc biệt quan tâm đến tâm lý các em để dần thay đổi con người các em” – bà Dương chia sẻ.
Những em nhỏ này có cách hòa nhập với xã hội khác biệt hoàn toàn với trẻ em cùng lứa tuổi. Nhìn bên ngoài, các em có vẻ lanh lẹ, khôn ngoan, gai góc nhưng thực chất, những “kỹ năng” trên lại đến từ sự lăn lóc và sự giáo dục của một gia đình không trọn vẹn. Các em bị xã hội nhìn nhận như những đứa trẻ không ngoan, dẫn đến sự kỳ thị, dè chừng từ người lớn và bạn bè.
Từ thực tế trên, bà Thùy Dương cho rằng cần có sự chung tay của nhiều tổ chức và hội đoàn để hỗ trợ các em tốt hơn. Ngoài các cơ sở, tổ chức công lập, các cơ sở bảo trợ xã hội ngoài công lập cũng tham gia tiếp nhận nuôi dưỡng, giáo dục và hỗ trợ khi các em bị bạo hành hoặc không muốn sống với gia đình. Khi các em vào cơ sở bảo trợ xã hội, rất cần có sự quan tâm, nắm bắt và hỗ trợ đặc biệt để giúp các em hòa nhập với cộng đồng.
Bên cạnh đó, để các em thay đổi và hòa nhập tốt, cần có những hoạt động hỗ trợ khác. “Đối với hoạt động truyền thông tại khu dân cư, chúng tôi phối hợp với các dự án và chương trình để truyền thông về phòng chống tệ nạn, quan tâm tới trẻ em có nguy cơ vi phạm pháp luật, đặc biệt tại các khu dân cư phức tạp, khu công nghiệp hoặc nơi có nhiều người lao động” – bà Dương cho biết.
| CHA MẸ HOÀN LƯƠNG, CON CÓ THÊM NIỀM TIN Nỗi ray rứt, lo lắng về 3 con và mẹ già in hằn tâm trí trong những đêm không ngủ giữa 4 bức tường trại giam đã trở thành động lực để vợ chồng anh Hà Trạm T. và chị Nguyễn Thị Xuân H. quyết tâm cải tạo tốt. Nhờ vậy, anh chị đã được tha tù trước thời hạn vào cuối năm 2022 (với anh) – đầu năm 2023 (với chị). Vượt qua định kiến về người từng có tiền án, anh chị chịu thương chịu khó làm ăn, không nề hà vất vả làm đủ nghề: từ bán nước giải khát, bán bún, làm bảo vệ, làm mướn, sửa quần áo… Chị Xuân H. chia sẻ: “Vợ chồng tôi không sợ vất vả, không ngại người đời khinh khi, chỉ dồn sức kiếm tiền lo cho con, bù đắp phần nào lỗi lầm mình đã gây ra cho con và cho xã hội. Tuy nghèo khó, ăn uống kham khổ nhưng các con đều vui vẻ, quấn quýt bên cha mẹ. Trăn trở lớn nhất của gia đình tôi bây giờ là chưa mua được bảo hiểm y tế và đưa Phi L. khám bệnh. Cháu muốn đi học nghề để kiếm việc làm phụ cha mẹ nhưng sức khỏe không đảm bảo”. Một lần đi học về nhà, Nguyễn Trần Quốc H. không thấy mẹ đâu, hỏi hàng xóm mới biết mẹ và cha dượng mới bị công an bắt vì bán hàng cấm. Khủng hoảng, mất phương hướng, H. thời điểm ấy mới 8 tuổi đã đi lang thang, ngủ bờ ngủ bụi, đối mặt bao nguy cơ đường phố. May mắn, lúc đó, nhờ sự hỗ trợ của các chú công an, em được đưa vào Trung tâm Nuôi dưỡng bảo trợ trẻ em Tam Bình (phường Tam Bình, TPHCM). 9 năm trôi qua, tình thương và sự quan tâm của những người mẹ thứ hai nơi đây giúp Quốc H. dần chữa lành và lấy lại thăng bằng trong cuộc sống. Em và các bé lớn phụ giúp các cô trông giữ, bày trò chơi cho các em nhỏ. Năm học 2025-2026, Quốc H. đậu vào lớp Mười Trường THPT Bình Chiểu, một thành quả đáng quý từ nỗ lực vượt lên nghịch cảnh. Không ngập chìm trong nỗi đau quá khứ, em luôn cởi mở, chia sẻ tâm sự với các cô, bạn bè. Cha mẹ Quốc H. đã mãn hạn tù, dần ổn định cuộc sống và thường xuyên ghé thăm em ở mái nhà chung. Khép lại tuổi thơ đầy vết sẹo, Quốc H. bắt đầu hành trình của những ước mơ… |