Gần đây, Bộ Tài chính có đề xuất nâng ngưỡng doanh thu miễn thuế của hộ kinh doanh lên 500 triệu đồng một năm, đồng thời cho phép hộ kinh doanh có doanh thu dưới 3 tỷ được lựa chọn phương pháp tính thuế: nộp theo lợi nhuận (doanh thu trừ chi phí), hoặc nộp theo tỷ lệ trên doanh thu (sau khi trừ phần doanh thu nằm dưới ngưỡng không phải nộp thuế). Đây là một tín hiệu đáng mừng, giúp phần lớn hộ kinh doanh nhỏ không còn phải lo chuyện nộp thuế thu nhập cá nhân, đồng thời mở ra cơ chế linh hoạt để người dân có thêm quyền lựa chọn cách tính thuế phù hợp với mình.

Trước những thay đổi này, tôi cho rằng, với đa số hộ kinh doanh nhỏ, nộp thuế theo doanh thu nhiều khi lại là cách đơn giản, dễ làm và yên tâm hơn so với nộp theo lợi nhuận. Thuế trên lợi nhuận – nghe đơn giản nhưng khi làm thực tế không dễ. Về lý thuyết, thu nhập là doanh thu trừ đi chi phí. Nhưng để áp dụng được công thức tưởng như đơn giản ấy, hộ kinh doanh phải làm được một loạt việc không hề nhẹ nhàng.

Thứ nhất, phải lưu giữ hóa đơn, chứng từ đầy đủ và khoa học: người kinh doanh cần quản lý cả “kho giấy tờ”: từ hóa đơn mua nguyên vật liệu; chi phí dịch vụ, vận chuyển, thuê mặt bằng; đến các hợp đồng, biên nhận… để có thể tra cứu, giải trình khi cần.

Thứ hai, phải chấp nhận rủi ro từ phần chi phí “không dễ chứng minh 100%”: trong thực tế, không phải lúc nào mọi khoản chi cũng có đầy đủ hóa đơn, chứng từ đạt chuẩn để được tính vào chi phí được trừ; đặc biệt là các khoản chi nhỏ lẻ, phát sinh linh hoạt trong kinh doanh. Chỉ cần một phần chi phí thực tế không đủ điều kiện ghi nhận, thì lợi nhuận tính thuế trên hồ sơ sẽ cao hơn lợi nhuận thực tế, kéo theo số tiền thuế phải nộp cũng cao hơn mong muốn.

Với các doanh nghiệp lớn, họ có cả phòng kế toán, hệ thống phần mềm, quy trình nội bộ để lo toàn bộ việc này. Còn với một hộ kinh doanh nhỏ, vừa bán hàng, vừa chăm sóc gia đình, lại tự lo sổ sách, thì áp lực là không hề nhỏ.

>> Áp lực thuế khi tôi bán tạp hóa lãi chỉ 25 triệu đồng một năm

Có thể nhìn sang thuế thu nhập cá nhân trên giao dịch chứng khoán để thấy tính thực tế của việc nộp thuế theo doanh thu. Trước đây, từng có tranh luận nên thu thuế thu nhập cá nhân của nhà đầu tư chứng khoán 20% trên lợi nhuận hay 0,1% trên giá trị bán (doanh thu) mỗi lần chuyển nhượng? Cuối cùng, phương án 0,1% trên doanh thu được lựa chọn và áp dụng ổn định trong nhiều năm.

Các nhà đầu tư chứng khoán, những người rất quen với con số và tính toán, vẫn chấp nhận cách này vì một lý do đơn giản: dễ hiểu, dễ tính, dễ nộp. Ngay thời điểm bán cổ phiếu, nhà đầu tư biết ngay mình sẽ nộp bao nhiêu thuế? Công ty chứng khoán khấu trừ và nộp thay, người nộp thuế không phải tổng hợp lãi, lỗ từng mã, từng đợt mua bán, cũng không phải chứng minh chi phí hay giá vốn phát sinh nhiều lần.

Câu chuyện thuế chứng khoán cho thấy: đôi khi, cách tính thuế “dễ làm, dễ hiểu” lại là lựa chọn phù hợp cho số đông, dù về mặt lý thuyết, đánh trên lợi nhuận có vẻ “chuẩn chỉ” hơn.

Với hộ kinh doanh nhỏ, nộp thuế theo tỷ lệ phần trăm trên doanh thu có một ưu điểm rất lớn: họ chỉ cần tập trung quản lý thật tốt một con số, doanh thu thực tế trong năm là bao nhiêu? Điều này mang lại nhiều lợi ích rõ ràng:

Thứ nhất, đơn giản trong tính toán: chỉ cần áp dụng tỷ lệ thuế trên phần doanh thu vượt ngưỡng, không phải quá lo lắng với bài toán chi phí được trừ.

Thứ hai, tiết kiệm thời gian và công sức: thay vì dành quá nhiều năng lượng để cộng trừ, phân loại từng khoản chi nhỏ, hộ kinh doanh có thể dành nhiều thời gian hơn cho khách hàng và hoạt động buôn bán hằng ngày.

Thứ ba, thuận lợi cho việc số hóa và hệ thống hóa quản lý: trong xu hướng chuyển đổi số và thanh toán không dùng tiền mặt, con số doanh thu rất dễ dàng được ghi nhận tự động và minh bạch qua các phần mềm bán hàng hay nền tảng số, giúp việc kê khai trở nên nhẹ nhàng hơn rất nhiều mà không cần một bộ máy kế toán cồng kềnh.

Vợ tôi bán tạp hóa doanh thu một tỷ một năm nhưng tháng lãi 5 triệu

Sau khi trừ thuế, vợ tôi chỉ thu về được khoảng 55–65 triệu, tức lời 4,5–5,4 triệu một tháng.  173

Tất nhiên, dù chọn cách tính nào, hộ kinh doanh vẫn cần lấy và lưu giữ đầy đủ hóa đơn, chứng từ đầu vào theo quy định. Điểm khác là khi nộp thuế theo doanh thu, họ không phải quá căng thẳng trong việc tính toán và giải trình từng khoản chi để đưa vào chi phí được trừ, mà chủ yếu tập trung kê khai đúng doanh thu tính thuế.

Trong bối cảnh ngưỡng doanh thu không phải nộp thuế được đề xuất nâng lên 500 triệu đồng một năm, phần lớn hộ kinh doanh nhỏ sẽ không phải lo tới thuế thu nhập cá nhân. Còn với những hộ vượt ngưỡng và dưới 3 tỷ đồng, nếu mô hình kinh doanh đơn giản, ít chi phí, có chứng từ bài bản, thì việc chọn nộp thuế theo doanh thu là một lựa chọn khá “dễ thở”.

Không có phương án nào tuyệt đối đúng cho tất cả. Hộ kinh doanh nào có biên lợi nhuận thấp, chi phí đầu vào có hóa đơn chứng từ đầy đủ, được quản lý chặt chẽ, có thể tính toán kỹ để xem xét nộp thuế theo lợi nhuận, giúp phản ánh sát hơn kết quả kinh doanh thực tế. Ngược lại, với đa số hộ kinh doanh nhỏ, quen làm ăn đơn giản, không có điều kiện tổ chức sổ sách bài bản như doanh nghiệp, thì nộp thuế theo doanh thu lại là cách an toàn, rõ ràng và dễ thực hiện.

Điều quan trọng không chỉ là mức thuế suất bao nhiêu phần trăm, mà là người kinh doanh hiểu rõ mình đang nộp thuế theo cách nào, biết trước được nghĩa vụ thuế phải thực hiện, và có thể yên tâm tập trung vào việc làm ăn lâu dài. Khi cách tính thuế đủ đơn giản, minh bạch và dễ thực hiện, thì cả cơ quan thuế lẫn người nộp thuế đều giảm bớt gánh nặng. Hộ kinh doanh không phải dành quá nhiều thời gian loay hoay với sổ sách, mà có thêm năng lượng để làm điều họ làm tốt nhất: phục vụ khách hàng và phát triển công việc kinh doanh của mình.